آرمان تبریز-امنیت غذایی بنا بر تعریف سازمان ملل، دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم می‌باشد و سه عنصر مهم آن؛ موجود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا می‌باشند.
موجود بودن غذا: شامل میزان مواد غذایی در مرزهای ملی از طریق تولید داخلی و واردات مواد غذایی می‌باشد.
دسترسی به غذا: دسترسی فیزیکی و اقتصادی به منابع، جهت تأمین اقلام غذایی مورد نیاز جامعه
پایداری در دریافت غذا: ثبات و پایداری دریافت ارزش‌های غذایی مورد نیاز جامعه می‌باشد.
امنیت غذایی مقوله بسیار مهمی است که یکی از ارکان توسعه پایدار به حساب می‌آید و بنا بر آمارهای موجود، جمعیت جهان تا سال ۲۱۰۰ میلادی به ۱۱ میلیارد خواهد رسید و طبیعتاً مصرف مواد غذایی نیز در این افق افزایشی خواهد بود.تحلیل‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۵۰، نیاز برای تولیدات کشاورزی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا ۱۵۰ درصد افزایش می‌یابد و از این رو لازم است که از همین حالا، برنامه‌ریزی دقیق برای رفع نیازهای محصولات کشاورزی را شروع کرد.حفظ امنیت غذایی کشور از مهم‌ترین الزامات است و باید از همین امروز به فکر آن باشیم.رتبه امنیت غذایی ایران در بین ۱۲۵ کشور جهان، ۸۲ است و یکی از دلایل کسب این رتبه، هدر رفت بیش از حد محصولات کشاورزی در ایران است.
مرکز بین‌المللی تحقیقات سیاست غذای امریکا چالش های امنیت غذایی را چنین بیان کرد:شوک‌های شدید آب‌وهوایی به‌ویژه موارد انسان‌ساخت: تغییرات آب‌وهوا منجر به افزایش ۴۰ تا ۱۷۰ میلیونی در تعداد افراد مبتلا به سوءتغذیه در کل دنیا می‌شود. درحالی که افزایش دما در مناطق با عرض جغرافیایی بیشتر می‌تواند با افزایش محصول همراه باشد، در مناطق پایین‌تر (که اغلب کشورهای در حال توسعه در آن واقع هستند) عواقب منفی را به دنبال دارد.ناپایداری قیمت مواد غذایی: از قیمت کود و مصرف انرژی در مزرعه و هزینه‌های حمل و نقل گرفته تا استفاده از محصولات کشاورزی برای تولید سوخت که به‌تنهایی مهم‌ترین علت افزایش قیمت مواد غذایی در سال‌های اخیر است.کمبود آب: نیم میلیارد نفر از مردم دنیا در کشورهایی زندگی می‌کنند که به‌طور مزمن دچار کم آبی هستند و در سال ۲۰۵۰ این رقم به ۴ میلیارد نفر خواهد رسید. نه‌تنها به سبب تغییرات آب‌وهوا بلکه به دلیل استفاده بی‌رویه از آب رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و منابع زیرزمینی.بروز قحطی به خاطر جنگ و ناآرامی: حدود یک ونیم میلیارد نفر و حدود ۴۲ درصد افراد فقیر روی این زمین‌ها زندگی می‌کنند.بیوسوخت‌ها یا سوخت‌های زیستی (Biofuels)حضور بازیگران جدید (بخش خصوصی، سازمان‌های بشردوستانه، سازمان‌های سبز، کشورهای در حال توسعه مثل هند و چین و برزیل و…)بهرهبرداری و فرسایش بیش از حد از زمین: حدود ۲۴ درصد زمین‌های کشاورزی دنیا تحت تاثیر فرسایش قرار گرفته و یک درصد از بهره‌دهی خارج شده، یعنی ۲۰ میلیون تن از تولید غلات در سال کاسته شده است.رشد بالای جمعیت. امنیت غدایی زمانی تامین می شود که سرانه سبد غذایی خانواده به صورت صحیح انتخاب و تهیه شود، برای افراد خانواده کافی و به صورت صحیح طبخ شود تا عناصر و مواد غذایی سالم و صحیح به سلولها و اندا مهای بدن برسد. برای تامین امنیت غذایی در یک کشور و نظام اجتماعی باید سازمان ها و نهادها با هم همکاری داشته باشند و با هماهنگی یک سازمان متولی امنیت غذایی، بر تولید یا واردات مواد و محصولات غذایی، آموزش و تبلیغ و آگاهی دادن به جامعه و سیاست گذاریهای کلان اقتصادی نقش ایفا کنند. سازمان متولی امنیت غذایی باید نسبت به نوع مواد غذایی، میزان و قیمت آنها همیشه مطلع بوده و بررسی نماید که همه مردم از نظر فیزیکی به این غذا دسترسی و قدرت خرید داشته باشند. این سازمان در صورت بروز بحران باید زنگ خطر را به صدا در آورد و اندازه گیری این امنیت را بر عهده بگیرد.
مواد غذایی از زمان کشت تا مصرف یک زنجیره غذایی را طی می‌کند و بر این اساس رعایت ایمنی غذا موجب می‌شود تولید غذا، عرضه و مصرف آن در طول این زنجیره سالم بماند. به این معنا که باید در مزرعه مراقبت‌های لازم در مورد میزان کود مصرفی انجام شود، همچنین باید میزان مصرف آفت‌ها و سموم کنترل شود و در مواقع حمل و نقل حصول اطمینان از عدم آلودگی به مواد شیمیایی و ورود حشرات موذی ضروری است.وابستگی به درآمد های نفتی برای تامین مواد غذایی باعث عدم توجه کافی به اهمیت بخش کشاورزی می گردد.هرموقع کشور مواحه با شرایط تحریم گردیده است توجه فعالین بخش اقتصادی به کشاورزی بیشتر شده است.هم اکنون مزیت تولید اکثریت محصولات کشاورزی در حد مطلوبی قرار داردودر زمینه محصولات حیاتی مثل گندم ودانه های روغنی دولت برنامه های راهبری مناسبی را تدارک دیده است.علی رغم قیمت مناسب خرید محصولات کشاورزی ولی به دلیل موانعی مثل کوچکی قطعات کشت ومناسب نبودن الگوی کشت وضریب مکانیزاسیون پایین امکان افزایش عملکرد از واحد کاهش می یابد.
قدم های خوبی برای افزایش فرآوری و جلوگیری از خام فروشی محصولات برداشته شده که تکمیل زنجیره تولید و زنجیره ارزش در سایه افزایش با کیفیت فرآوری محصولات کشاورزی است. به همین منظور بایستی در ابتدا سرمایه گذاری در صنایع تبدیلی افزایش یابد و پس از آن به دنبال ایده های نو در محصولات بود.
نوسازی صنایع تبدیلی و تکمیلی، بازار یابی، برند سازی و استقرار صنایع در قطب های تولید کشاورزی و سهولت در صدور مجوزهای مرتبط و حذف عوارض غیر متعارف از سرمایه گذاران از مواردی است که باید بیشتر به آن توجه کنیم.
در زمینه صادرات قوانین و مقررات باید به نفع صادرکنندگان و در جهت تسهیل و تشویق صادرات باشد و موضوع زمینه یابی صادرات محصولات کشاورزی باید از اولویت های سفرای جمهوری اسلامی در خارج کشور قرار گیرد و مناسبات اقتصادی مناسب شکل گیرد. همچنین ناوگان صادراتی کشور نیازمند بروز رسانی و چابک سازی است و خصوصا در عرصه صادرات هوایی و دریایی باید تجهیز گرددو در کنار این مسائل باید به مقوله بسته بندی و داشتن علم بازرگانی نوین و توجه به ایجاد پایانه های صادراتی توجه ویژه کرد.
تغییرات اقلیمی، مشکل آب و شرایط اقتصادی ناپایدارشرایط دشواری را برای کشاورزان بوجود آورده است .
هدف کلی از تلاش برای دستیابی به کشاورزی پایدار «دستیابی به حداکثر سود خالص در طولانی مدت» استکه تنها در صورت ایجاد ارتباط صحیح میان جوامع انسانی و محیط طبیعی از طریق برنامه های مبتنی بر تفکر سیستمی و لحاظ شدن اهداف اقتصادی ، اجتماعی و محیط زیستی می تواند محقق شود .بی تردید گذر از شرایط نامطلوب فعلی و رسیدن به وضعیت مطلوب در صنعت کشاورزی و به تبع آن دستیابی به استقلال اقتصادی و امنیت غذایی نیازمند حل ریشه ای مشکلات بخش های چهارگانه کشاورزی از طریق اصلاح ساختار نظامهای بهره برداری موجود است. نظام بهرهبرداری درواقع هسته مرکزی و تعیین کننده ترین عامل بلافصل تولیدات کشاورزی است و تنها با ایجاد تحول کیفی در ساختار این نظام بـهویـژه نـظـامهـای بهرهبرداری زراعی است که می توان به اهداف توسعه دست یافت .
عملیاتی و نهادینه شدن کشاورزی پایدار نیازمند شناسایی، ترویج و تلفیق اقدامات عملی برای پیشبرد کشاورزی در سطح میدانی به دست بهرهبرداران بخش کشاورزی، همراه با تامین ملزومات امر است که لازمه ی آن بهرهگیری از یک چارچوب عملیاتی میدانی ومنطبق با مقتضیات هر منطفه و ایجاد مشارکت عمومی است . یکی از راهکارهای مهم جهت تامین امنیت غذایی در جامعه استفاده از فناوری های نوین می باشد. کشت در محیط های کنترل شده، اقدامت زراعی (نحوه کشت ارقام مقاوم به بیماری، شوری، استرس های مختلف محیطی)، استفاده از اطلاعات و فناوری اشیا، (نهاده ها را در مناسبت ترین زمان و مکان ممکن در دسترس گیاه برای بهره وری بیشتر) این تکنولوژی در دنیا به سرعت در حال گسترش است. توسعه کسب و کارهای نوین در کشاورزی، فناوری سیستم های آبیاری هوشمند، فناوری های زیستی در کشاورزی و فناوری های مواد غذایی و الیاف جایگزین، بهره گیری بهینه و پایدار از منابع پایه تولید را از دیگر راه های مقابله با موانع سر راه امنیت غذایی می باشند که باید مورد توجه قرار گیرند.
دراکثر کشور های پیشرفته ودرحال توسعه توجه ویژه ای به مقوله تحقیقات کشاورزی می گردد.در کشورهای که موضوع امنیت غذایی شان به راحتی حل شده است بودجه تخصیص یافته به تحقیقات کشاورزی قابل توجه است.تحقیقات کشاورزی کلید توسعه کشاورزی پایدار است وبخش خصوصی در کشور باید نیازهای تحقیقاتی خودشان را در عرصه های کشاورزی به مراکز تحقیقلاتی محول کنند.تشکل هایی مثل انجمن تولید کنندگان بذر ومحصولات باغی بایستی به طور مرتب راه کارهای افزایش تولید در واحد سطح وبهبود کیفیت صادراتی را مراکز تحقیقاتی کشور مطالبه نمایند وخودشان هزینه تحقیقات کاربردی رامتقبل شوند .اتکا کامل فعایت های پژوهشی کشاورزی به بودجه عمومی دولت نه شدنی هست ونه امکان پذیر است.در کشورهای پیشرفته دولت حداکثر بیست درصد هزینه های نیروی انسانی وحقوق پرنسل تحقیقاتی را متقبل می شود وبقیه هزینه ها توسط تشکل های صنفی کشاورزی با عقد قراردادهای پژوهشی با مراکز تحقیقاتی محقق می شود.تاکنون هزاران دستاورد پژوهشی سازمان تحقیقات وآموزش وترویج کشاورزی به بخش خصوصی واگذار شده است وبرای دستیابی به کشاورزی اقتصادی ضروری هست این روند خصوصی سازی ادامه یابد وجامعه کشاورزی کشور به بخش تحقیقات کشاورزی اعتماد بیشتری نماید.
احمد بایبوردی
فعال رسانه ای
منابع:
۱٫ آزر، ادوارد ای. وچونگ این¬مون ( ۱۳۷۹ ) “امنیت ملی در جهان سوم”، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.
۲٫ شیخ الاسلام، ربابه (۱۳۷۵)، “چرخه شوم سوء تغذیه”، در مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مسئله فقر و فقرزدایی ، جلد اول، تهران.
۳٫ قاسمی، حسین (۱۳۷۳)، « تعاریف و مبانی نظری امنیت غذایی»، در مجموعه مقالات ویژه نامه امنیت غذایی، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه ، ناشر: موسسه پژوهشهای برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی، تهران.
۴٫ فائو (۱۳۸۰) “اهمیت و کیفیت ایمنی غذا در کشورهای در حال توسعه”، ترجمه فرزانه عبادی، انتشارات موسسه پژوهشهای برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی ، تهران.
۵٫ گاسیورسکی، مارک جی (۱۳۷۹)، “مشروعیت رژیم و امنیت ملی”، ادوارد ای، آزر، و چونگ این مون (ویراستاران)، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.
۶٫ماکسوئیل ، سیمون (۱۳۷۹)، “امنیت غذایی از دیدگاه فرانوگرایی”، ترجمه پرناز صدیقی و بیتا صمیمی، ناشر: موسسه پژوهشهای برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی،
- منبع خبر : آریا-
