به گزارش خبرنگار ما ، وقتی بهار از راه میرسد خداوند با جانِ دوباره بخشیدن به طبیعت و دمیدن روحی تازه به کالبد ناسوت آفرینش، رشتههای امید به زندگی را فرش کرده و سپری شدن روزهای سرد زمستان را نوید میدهد. نوروز سال ۹۸ نیز مثل سالهای قبل، از راه رسید و بهاری سرشار از زیبایی و طراوت را مژده داد.
ازخودگذشتگی برای نجات یک یا چند زندگی
در همان روزهای آغازین سال نو خبر اولین اهدای عضو منتشر شد و بیماران نیازمندِ پیوندِ عضو را بیش از پیش امیدوار کرد.
اولین اهدا و پیوند عضو سال نو با اهدای اعضای جوان تبریزی در بیمارستان امام رضا (ع) تبریز رقم خورد و بازتاب گستردهای در جامعه داشت.
در آغاز سال جدید و پس از شیرین شدن کاممان از خبر اولین پیوند سال به دنبال این موضوع هستیم که پیوند اعضا و اهدای عضو چرا و چگونه انجام میگیرد.
به گفته متخصصان جراحی، پیوند عضو در بین جراحیها از سختترین و حساسترین جراحیهاست، به ویژه پیوند کبد که در نوع خود منحصر به فرد، حساس و سخت است.
ماجرای افرادی که با مرگ خود زندگی را به دیگران هدیه دادند
زیر آسمان این شهر و کشور قصه آدمها سخت متفاوت است،گاه جریان زندگی،رمان سلامتی برخی آدمها را عجیب سوزناک مینگارد تا آنجا که تپشهای قلب یک انسان وابسته به تپش های قلبی دیگر میشود.
داستان انتظار برای دریافت عضو،این روزها اگرچه به کمک رسانه ها تا حدودی سمت و سویی هدفمند پیدا کرده اما هنوز هم به سبب عدم رضایت برخی همراهان بیماران مرگ مغزی پر ماجراست.
این روزها در جایجای نقاط کشورمان ایران شاهد بیمارانی هستیم که بیماری زندگیشان را مختل کرده و آن سوی قصه درد عمیق از دست دادن عزیزانی است که قرار است با تأیید مرگ مغزیشان جان تازهای به دریافت کنندگان عضو ببخشند.
روزانه در سطح کشور شاهد فوت بیماران مرگ مغزیای هستیم که به علت عدم رضایت خانواده، یک بیمار نیازمند عضو را از حق ادامه حیات محروم میکنند و در مقابل هستند کسانی که با اهدای چندین عضو از اعضای پیکر عزیزانشان، نفس را به دیگران هدیه میکنند.
برای اینکه بتوانیم شرحی از چرایی و چگونگی عمل جراحی پیوند عضو و فرهنگ اهدای عضو در جامعه به دست آوریم در یک صبح زیبای بهاری گفتوگویی صمیمی با دکتر حجت پورفتحی معاون درمان و مدیر واحد پیوند اعضای دانشگاه علوم پزشکی تبریز و دکتر فرزاد کاکایی متخصص جراحی و فوق تخصص جراحی پیوند و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تبریز داشتیم.
فعالیت رسمی ۱۵ ساله واحد مدیریت پیوند دانشگاه علوم پزشکی تبریز
دکتر حجت پورفتحی: واحد مدیریت پیوند اعضا، جزیی از ساختار درمان دانشگاه علوم پزشکی بوده است و به صورت رسمی از ۱۵ سال پیش فعالیت مستمر دارد اما سابقه پیوند اعضا در تبریز به بیش از ۳۰ سال قبل برمیگردد و اولین پیوند عضو در این شهر، پیوند کلیه بوده است.
در طی این سالها، پیوند کلیه در تبریز به صورت کجدار و مریز ادامه داشته است. در سال ۸۶ اقدام به پیوند کبد شد و نهایتا در سال ۸۹ پیوند کبد توسط دکتر فرزاد کاکایی انجام گرفت و به دنبال آن پیوند قلب نیز انجام شد که ناموفق بود.
پیوند عضو در حال حاضر یکی از اهم امور در دانشگاه علوم پزشکی تبریز و وزارت بهداشت است و چون در ۱۰ سال گذشته با وجود ترویج فرهنگ اهدای عضو در جامعه، هموطنان عزیز اقدام به انجام این عمل انساندوستانه کردهاند، این موضوع اهمیت زیادی پیدا کرد و به دنبال آن وزارت متبوع با ایجاد مدیریت پیوند در دانشگاههای علوم پزشکی استانها این موضوع را دولتیتر و در واقع حمایتیتر کردهاند. از طرفی عمل پیوند اعضا یکی از فیلدهای پزشکی است و پزشکان علاقه زیادی دارند تا هر دورهای را که آموزش میبینند، از طریق آن بتوانند ارائه خدمت دهند. این موضوع نیز بر اهمیت پیوند اعضا میافزاید.
مدیریت پیوند اعضا به تنهایی متشکل از ۵ ساختار اداری در قالب ادارات و کمیتههای:
۱:اداره فراهمآوری اعضا و نسوج
۲:اداره تخصیص عضو
۳:کمیته تایید مرگ مغزی
۴:کمیته اجتماعی
۵. ۵: کمیته شناسایی بوده است که هر کدام به صورت حلقههای یک زنجیر به هم پیوسته در زمینه فراهمسازی شرایط و انجام عمل پیوند اعضا فعالیت میکنند.
از سال ۱۳۹۳ به همت دکتر محمدحسین صومی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی تبریز و حاج آقا نوبری و حاج آقا مردانیآذر (خیرین عرصه سلامت استان) شروع به ساخت بخش مدیریت پیوند متشکل از ۴ اتاق عمل مجزا و بخشهای بستری، جمعا به تعداد ۱۲۰ تخت، شد که در سال ۹۶ ساخت و تجهیز آن به پایان رسید و افتتاح گردید.
این بخش به لحاظ سختافزاری در نوع خود در کشور کمنظیر و در قسمت نرمافزاری دارای ۸ فیلد است.
در حال حاضر پیوند کلیه، مغز استخوان، کبد، قلب و قرنیه در دانشگاه علوم پزشکی تبریز انجام میگیرد.
بیش از ۸۰ درصد از خانوادههای بیماران مرگ مغزی برای اهدای عضو رضایت نمیدهند
دکتر فرزاد کاکایی: پیدا کردن و استفاده بهینه از عضو فقط یک طرف قضیه است، طرف دیگر آن رضایت گرفتن از خانوادههای بیماران مرگ مغزی برای اهداست که ما واقعا در این زمینه دچار مشکل هستیم.
در سال ۹۶ از تعداد ۱۰۳ نفر بیمار مرگ مغزی، تنها موفق به اخذ رضایت ۱۱ خانواده و در سال ۹۷ موفق به اخذ رضایت ۲۲ خانواده برای رضایت به اهدای عضو شدهایم و میتوان اذعان داشت ما در رضایتگیری از خانوادهها، دارای رتبه پایینی در مقایسه با سایر استانها هستیم.
ناگفته نماند از سوی دیگر در بحث تهیه لوازم و تجهیزات اتاق عمل به دلیل تحریمها دچار مشکل هستیم.
دکتر پورفتحی:من هم با سخنان دکتر کاکایی موافق هستم. به دلیل اینکه در حال حاضر بحث تحریمها و خرید کالاهای ایرانی مطرح است، نمیتوانیم لوازمی را که برای انجام عمل پیوند اعضا مورد نیاز است، تهیه کنیم و از طرفی لوازم تولید شده در داخل کشور برای اعمال جراحی حساسی مانند پیوند کبد و قلب و… کارآیی لازم را ندارند و سیستم اجازه خرید کالای خارجی را به ما نمیدهد.
فوت روزانه ۱۰ نفر بیمار منتظر پیوند عضو
دکتر پورفتحی: در سراسر ایران بالغ بر ۲۵ هزار نفر بیمار منتظر پیوند عضو داریم که اکثر این بیماران نیازمند پیوند کلیه میباشند و این در حالی است که روزانه ۱۰ نفر از این هموطنان متاسفانه فوت میکنند.
دکتر کاکایی: سالانه بیش از ۵ هزار نفر در ایران بر اثر حوادث مختلف دچار مرگ مغزی میشوند که فقط ۹۰۰ مورد از آنها منجر به اهداء و پیوند عضو میگردد و این آمار بسیار پایینی است.
۱۴ماه دوندگی برای خرید یک اره جراحی
دکتر پورفتحی: ۸۰ درصد موارد سختافزاری حل شده و ۲۰ درصد باقیمانده لوازم جراحی است.
برای خرید یک اره برای جراحی پیوند کبد به دلیل اینکه در سایت اعلام کردهاند که خرید کالای خارجی ممنوع است، دچار مشکل هستیم.
از طرفی اره جراحی تولیدِ داخل کارایی لازم و کیفیت مناسب را برای انجام عمل جراحی پیوند کبد ندارد. هر چند برای اعمال جراحی معمولی میتوان از اره جراحی ساخت داخل استفاده کرد. به همین سبب بنده برای دریافت مجوزِ خرید اره جراحی باید از فیلترهای مختلفی از جمله بازرسی، حراست و… عبور کنم تا بتوانم مجوز خرید آن را با کیفیت خارجی برای انجام اعمال جراحی پیوند بگیرم.
شاید باورتان نشود ولی خرید اره برای جراحی پیوند کبد ۱۴ ماه طول کشید، در حالی که بودجه لازم را هم داشتیم.
۶پیوند کبد متوالی موفق در دانشگاه علوم پزشکی تبریز
دکترکاکایی: خوشبختانه پیوندهای کبدی که ما انجام دادیم تاکنون همگی موفق بودهاند. در ایران موفق ترین مرکز پیوند کبد شیراز است که از نظر تعداد اعمال جراحی پیوند کبد از بیماران مرگ مغزی همیشه رتبه اول یا دوم جهان را داراست و حتی از این نظر از بسیاری از مراکز آمریکا هم جلوتر است.
مردم باید بدانند که جراحی پیوند بسیار خطرناک و پیچیده بوده و حتی در شیراز هم که در این زمینه بیش از۲۵ سال سابقه دارد ممکن است در ۵ تا ۱۰ درصد موارد ناموفق باشد.
ما از سال گذشته ۶ پیوند کبد متوالی داشتیم که همه گیرندگان در سلامت کامل به زندگی عادی خود ادامه میدهند.
هر پیوند حدود ۹۰ میلیون تومان برای دولت هزینه دارد
دکتر پورفتحی: اعمال جراحی پیوند عضو، از دسته عملهایی است که هزینههای زیادی را به دانشگاه علوم پزشکی وارد میکند و از طرفی هیچ گونه هزینهای از بیمار و دهنده عضو دریافت نمیشود و به صورت کاملا رایگان است.
بنابراین انجام یک عمل جراحی پیوند کبد بالغ بر ۹۰ میلیون تومان برای دولت هزینه دارد.
دکترکاکایی: البته مبلغ فوق فقط هزینه مستقیم عمل بوده و بیماران نیازمند پیوند کبد قبل و بعد از پیوند نیز هزینههایی برای دولت دارند و تا سه ماه بعد از عمل پیوند نیز خدمات درمانی رایگان دریافت میکنند و مبلغ داروهای آنها با ۵ درصد قیمت محاسبه و اخذ میگردد.
در مواردی که منجر به بستری شدن دوباره بیمار بعد از پیوند میشود تمامی خدمات درمانی و تشخیصی رایگان ارائه میگردد.
دولت برای پیوند عضو بیماران نیازمند خیلی خرج کرده است البته نتیجه خوبی هم داشته و یکی از فاکتورهای اصلی ارتقای سطح علمی دانشگاه انجام پیوند اعضاء است.
هزینه دیالیز برای هرجلسه بالغ بر ۳۰۰ هزار تومان بوده که مبلغی برای هزینه گرفته نشده و کاملا رایگان است.
در سال گذشته ۳۸ پیوند عضو داشتیم
دکتر پورفتحی: تمامی اهداهایی که صورت میگیرد در سامانه بانک پیوند اعضا ثبت میشود. در هر نقطه از کشور که گیرنده ثبت شده و در نوبت باشد، وضعیت و پرونده آن با توجه به گروه خونی به سایر نقاط کشور ارسال میگردد.
دکترکاکایی: از مجموع ۲۲ رضایتی که منجر به اهدای عضوشد در سال ۹۷ تعداد ۲۶ کلیه، ۶ قلب و ۶ کبد داشتیم که از ۳۸ پیوند انجام شده که این تعداد فقط از مرگ مغزی بوده در سال گذشته فقط یک نفر پیوند شده قلب فوت شدهاند.
بیشترین ضرر را دهنده کلیه میبیند، افرادی که کلیه خود را اهدا میکنند باید دقت بیشتری نمایند، زندگی کردن با یک کلیه بسیار مشکل بوده و در مواقعی شاید خودشان نیاز به پیوند کلیه داشته باشند.
انجام یک عمل چهارگانه پیوند اعضا نتیجه کار گروهی بیش از ۳۰۰ نفر است
دکترکاکایی: برای یک عمل پیوند که به اتاق عمل منتقل شود در مرحله اول ۷۲ ساعت مراقبت موشکافانه برای تایید مرگ مغزی لازم است.
دکترپورفتحی: بسیاری از هموطنان مرگ مغزی را ساده میانگارند و بر این باورند که تایید مرگ مغزی خیلی راحت و بدون هیچگونه مشکلی انجام میگیرد.
برای تایید مرگ مغزی نیازمند تایید ۳ تیم پزشکی در تخصصهای مختلف و در دفعات مختلف در ۷۲ ساعت هستیم. یعنی تایید نهایی پس از انجام آزمایشهای تخصصی، نوار مغزی، آنژیوگرافی و… صورت میگیرد و پس از تایید پزشک قانونی نهایی میشود.
دکترکاکایی: خطای پزشکی در تایید نهایی مرگ مغزی بیمار جایی نداشته و امکان ندارد.
عمل پیوند فارغ از نوع عمل (پیوند کلیه، کبد، قلب، قرنیه و…) به لحاظ حساسیت موضوع بسیار مهم است و نباید از سوی هموطنان ساده گرفته شود. ما در مواردی شاهد بودهایم که بعد از پیوند به دلیل عدم رعایت و عدم مراقبت صحیح، بیمار دچار صدمات جبرانناپذیری شده و حتی منجر به مرگ بیمار شده است.
مورادی در بحث فروش کلیه وجود دارد
دکتر پورفتحی: یکی از مهمترین نتایج مثبت اهدای عضو در جامعه، کاهش خرید و فروش اعضای انسان است.
در سالهای اخیر با گسترش فرهنگ اهدای عضوِ افراد مرگ مغزی، فروش عضو که عمدتا در کشور ما فروش کلیه بوده است، کاهش یافته و امیدواریم با ترویج فرهنگ اهدای عضو بتوانیم این مسئله را به حداقل برسانیم.
دکترکاکایی: فروش و حتی قاچاق عضو در نقاط مختلف جهان در حال انجام بوده و میباشد.
تا جایی که ما اطلاع داریم موردی در بحث قاچاق عضو انسان در ایران نیست ولی در بحث فروش کلیه مواردی هست که در تلاش هستیم با ترویج فرهنگ اهدای عضو که البته با همکاری اصحاب رسانه میسر خواهد بود، این مورد را تا حد امکان کنترل کنیم و به صفر برسانیم.
عشق و علاقه دلیل اصلی کار ماست، ۱۴ ساعت ایستاده و یکسره کار کردن فقط عشق به کار میطلبد
دکتر پورفتحی: همانطور که گفتیم هزینه عملهای جراحی پیوند بالا بوده و علاوه بر آن برخی از هزینههای دفن و کفن اهداکننده
را پرداخت میکنیم. حتی در یک مورد خاص به دلیل اینکه عمل صورت پذیرد، جنازه اهداکننده را برای اجرای مراسم تشییع و خاکسپاری به وسیله هلیکوپتر در شهرستان محل اقامت تحویل خانوادهاش دادیم.
دکتر کاکایی: در روز عمل پیوند، بنده از ساعت ۶ صبح تا ۱۲ شب در مرکز هستم و بیش از ۱۴ ساعت بدون وقفه و ایستاده کار میکنم. علت این امر هم فقط و فقط عشق به کارم است. رقم مطالبات عقبافتاده را نمیگویم ولی این را بدانید دریافتی خیلی کمی از قبال اعمال جراحی پیوند داشتهام.
بیش از ۱۰۰ نوع آزمایش از دهنده عضو گرفته میشود
دکتر پورفتحی: شرایط اهداکننده عضو بسیار مهم است و اگر بیماری خاصی نداشته باشد اقدام به عمل میشود. گذشته فرد اهداکننده از نظر وجود بیماریهای قلبی و عروقی، دیابت، فشار خون و… مورد بررسی قرار میگیرد.
دکتر کاکایی: ما برای انجام عمل پیوند بیش از ۱۰۰ نوع آزمایش انجام میدهیم و این طور نیست که کسی بخواهد اهدای عضو بکند و راحت این کار صورت پذیرد. تمام فاکتورهای اهدا باید کامل و دقیق باشد. در واقع اهدای عضو یک عمل مولتیفاکتوریال است.
در ایران ۳۸مرکز پیوند کلیه و ۸ مرکز پیوند کبد فعال است
دکتر پورفتحی: با آموزش و گسترش اعمال جراحی پیوند عضو در کشور، در حال حاضر پیوند کلیه در ۴۸ مرکز و پیوند کبد در ۸ مرکز انجام میشود و سایر اعضا نیز در مراکزی به صورت موردی صورت میگیرد.
دکتر کاکایی: پیوند کلیه به دو دلیل مهم است. یکی به دلیل کثرت بیماران کلیوی و دیگری بالا بودن هزینههای دیالیز برای دانشگاه علوم پزشکی.
براساس آخرین برآوردها دیالیز هر فرد تقریبا ۳۰۰ هزار تومان برای دانشگاه هزینه دارد و فقط در خود شهر تبریز نزدیک به ۴۰۰ تخت دیالیز داریم و این بار مالی سنگینی روی دوش دانشگاه علوم پزشکی تبریز گذاشته است.
عمل پیوند اعضا در مجموع هر کدام ۱۲ ساعت زمان میبرد، ولی نیاز به مراقبت بیشتری دارد. در مواردی یک متخصص بیهوشی تا ۲۴ ساعت بر بالین بیمار جهت کنترل وضعیت وی حاضر بوده و مراحل هوشیاری بیمار را رصد میکند.
تنها جایی که در بحث خدمات درمانی مظلوم واقع شده دانشگاه علوم پزشکی است
دکتر پورفتحی: با وجود تمام فشارهایی که بر بدنه سیستم درمانی وارد است و مشکلات مادی، کماکان بخش درمانی دانشگاه علوم پزشکی در انجام امورات محوله تلاش میکند.
هزینه تهیه سِت جراحی برای انجام عمل پیوند کبد بیش از ۳ میلیارد تومان بوده است. در تهیه برخی از لوازم نیز واقعا دچار مشکل هستیم.
در بحث اشاعه، فرهنگسازی و اطلاع رسانی، رسانهها نقش مهمی دارند. جابهجایی حتی یک کلمه در بحث انتشار محتوا میتواند معنی و مفهوم کار را تغییر دهد و منجر به وارد آمدن صدمات جبرانناپذیری به این امر شود.
بنده به عنوان مدیر واحد پیوند اعضا و معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی تبریز از طریق این رسانه اعلام میکنم حاضر به همکاری با تمامی رسانههایی هستیم که تمایل دارند اخبار، مطالب و اطلاعات حوزه دانشگاه علوم پزشکی را منتشر کنند.
دوئل عقل و احساس؛ انتظار برای نجات «نفَس»/ نفس عمیق مهربانی
قلب، ریه ها، کبد، روده ها، لوزالمعده، کلیه ها، قرنیه های چشم استخوان، غضروف، عروق، تاندون، پوست و مغز استخوان رایج ترین اعضای قابل اهدای انسان است.
سازگاری خونی و بافتی بیمار، وخامت شرایط بالینی، طول مدت انتظار در فهرست پیوند و فاصله مکانی شخص از واحد پیوند، تعیین می کند عضو پیوندی به کدام بیمار منتظر برسد. ابتلا به بیماری های عفونی حاد مثل ایدز و هپاتیت یا اختلالات مزمن جسمی، مانع اهدای عضو خواهد شد. بیمارانی که عضو پیوندی دریافت می کنند برای جلوگیری از پس زده شدن عضو پیوندی باید تا پایان عمر دارو مصرف کنند.
حال اگر به بیمارستانهای سراسر کشور مراجعه کنیم می بینیم خانواده های هستند که یکی افراد آنان دچار مرگ مغزی شده است و باور ندارند که آن به خواب ابدی فرو رفته و تا زمانی دستگاهها به فرزندش وصل است، امید دارد و در بخش دیگر بیمارستان افرادی را مشاهده می کنیم که روی تخت بیمارستان با مرگ دست و پنجه نرم می کنند و در انتظار اهداء عضو هستند.
اگر خانواده های بیماران مرگ مغزی راضی به اهدا عضو بیمارشان نشوند دیگر مجالی برای ادامه زندگی بیماران پیوندی نیست.
دوست دارم پایانم آغاز راه سپید زندگی باشد
فرهنگ ایثار و از خودگذشتگی در فرهنگ دینی ما بسیار ارزشمند است و مساله اهدای عضو برای خانواده ها به خاطر از دست دادن عزیز بسیار سخت است اما با الگو از این فرهنگ می تواند درهای امید را به سوی بیماران منتظر دریافت عضو باز کرد.
هر ساله جشن اهداءکنندگان عضو با عنوان نفس در روز جهانی اهدا عضو در کشور با هدف ترویج فرهنگ اهدای عضو به صورت گسترده برگزار می شود اما برای فرهنگ سازی این امر خداپسندانه باید بیش از این تلاش شود.
گرچه سخن از مرگ چندان شیرین نیست ، اما…. دوست دارم پایانم آغاز راه سپید زندگی باشد.
گزارش از صادق رنجبر
